[Donderdag 7 mei 2015] Laat ik het eens over belangrijke zaken hebben. Vandaag publiceerde Enne Koops een belangwekkend verhaal op Historiek onder de titel: ‘Ex-premier Kuyper en hoogleraar Schillebeeckx naakt betrapt’. Het is een vermakelijk en instructief stuk en aangezien u het zelf wel kunt lezen, ga ik het hier niet samenvatten. Het gaat, dat had u zo al wel geraden, onder meer over een bekende anekdote uit de Nederlandse geschiedenis, de veronderstelde ‘naaktloperij’ van Abraham Kuyper te Brussel. Op donderdag 21 september 1911 zou hij ongekleed voor het raam van zijn hotel rondgewandeld hebben, waarna er een grote volksoploop ontstaan zou zijn. Kuyper zou meegenomen zijn naar het politiebureau, waar er proces-verbaal tegen hem zou zijn opgemaakt.
–
Nieuwsblad van het Noorden, donderdag 21 september 1911.
Batavia
Maar klopt het ook? In zijn artikel vermeldt Enne Koops dat enkele buitenlandse periodieken een aantal weken later met ‘een alternatieve lezing’ kwamen. [Zie nu het naschrift.] Dat is op zich juist. Maar het is niet het enige. Nu ik even wat nazocht in het onvolprezen Delpher, bleek dat er al vrijwel direct sprake was van weerleggende reacties door Kuyper zelf. Als hij al meegenomen zou zijn naar het politiebureau, kan hij daar overigens niet lang gezeten hebben, want reeds dezelfde donderdag keerde hij, zoals het Bataviaasch Nieuwsblad twee dagen later berichtte, ‘in welstand’ terug in zijn woonplaats ‘s-Gravenhage, waar hij ‘in een rijtuig’ naar zijn woning gereden was. Die mededeling over dat vervoermiddel trekt wellicht nog de meeste aandacht, daar Kuyper immers bekendstaat als een groot wandelaar. Maar vanuit Brussel zal hij wel op het station Holland Spoor zijn gearriveerd en dat was – en is – inderdaad wel een eindje van zijn woning in de Kanaalstraat. Met ongetwijfeld een aantal valiezen bij zich zal hij zich zeker hebben moeten laten vervoeren.
Het was datzelfde Bataviaasch Nieuwsblad dat diezelfde zaterdag, 23 september 1911, ook over een nadere verklaring van Kuyper kon beschikken. Ik citeer het bericht:
Een Misplaatste Grap.
’s Gravenhage, 22 Sept. (Part) Dr. Kuyper machtigde mij tot de volgende mededeling:
“Niemand van de brusselsche politie heeft zich bij mij aangemeld. Niemand van de politie heeft mij gesproken. Evenmin ben ik naar het het politiebureau gebracht. Ik was zes weken in het sanatorium van dr. Lahman te Dresden, waar mij licht en luchtbaden waren voorgeschreven om mij te harden tegen koude. Ter voorkoming van terugkeer van een voortdurende keelcatarrh was dagelijksche voortzetting der kuur thuis voorgeschreven. In het hotel te Brussel oordeelde ik navolging van het voorschrift doenlijk, wijl ik een kamer had driehoog, die niet op straat, doch op een breed plein uitzag. Intusschen is gebleken dat iemand mij zag bij mijn kamer-gymnastiek. Hierdoor kreeg de politie er kennis van en die verzocht den directeur van het hotel Metropole dat de vensters gesloten zouden worden. Hieraan is terstond voldaan en verder heb ik niets van de zaak gehoord.”
–
Cartoon door Menno van Meeteren Brouwer in het Het nieuws van den dag voor Nederlandsch-Indië van zaterdag 23 september 1911. Tijdens de behandeling van zijn eerste begroting als premier had Kuyper op 4 december 1901 in de Tweede Kamer gezegd: ‘Maar overigens moet ik opmerken, dat ik nooit bereid zal bevonden worden om, wanneer men met die oude plunje van dertig jaren geleden hier komt aandragen, daarop te antwoorden. Ik wil antwoorden op hetgeen ik hier in de Kamer heb gesproken en op hetgeen in de stukken staat, maar het overige laat ik rusten.’ Die uitspraak bleef hangen. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal gebruikte het citaat in 1933 bij de behandeling van het lemma ‘plunje’.
Nederlandse couranten
Maar dit was niet de enige verslaggever die de oud-premier over het voorval sprak. Ook de – naar ik aanneem: Haagse – Nieuwe Courant ging bij de gewezen minister-president langs. Het ziet ernaar uit dat die krant al op vrijdag 22 september een bericht publiceerde. Het originele artikel heb ik nu niet aangetroffen, maar op zaterdag 23 september namen in ieder geval de Nieuwe Rotterdamsche Courant, het Algemeen Handelsblad en De Telegraaf het over. Ik citeer nu uit de eerstgenoemde krant:
Een verklaring van dr. A.Kuyper.
Kort na zijn terugkomst te ‘s-Gravenhage gisternamiddag, heeft de N. Ct. dr. Kuyper om een onderhoud verzocht naar aanleiding van hetgeen volgens het bekende Reuter-telegram te Brussel zou voorgevallen zijn. Het blad deelt daarvan mede:
De oud-premier, dien we monter en in welstand aantroffen in zijn woning, was zoo welwillend ons dadelijk te woord te staan. Hij ving aan met mede te deelen, dat hij in een sanatorium te Dresden zes weken lang verblijf heeft gehouden om, in verband met zijn keelaandoening, welke steeds maar niet wijken wilde, een kuur te ondergaan. De eenige remedie was, zoo zeiden de doctoren, kouvatten te voorkomen en daarom werd een soort hardingskuur voorgeschreven, waarbij de patiënt twee keer per dag geheel ontkleed eenigen tijd in de frissche lucht moest vertoeven.
Ook na zijn vertrek uit het Dresdener sanatorium moest dr. Kuyper deze kuur voortzetten, want anders, zoo hadden de doctoren verklaard, zou zijn verblijf in het sanatorium geenerlei nuttig effect meer behouden en bleef de vatbaarheid om koude op te doen bestaan.
Vandaar dat dr. Kuyper, van Dresden naar Brussel gaande, de kuur volhield en in zijn hotel aldaar op zijn kamer zich ontkleedde en, ter verdrijving van de koude, eenige gymnastische oefeningen uitvoerde.
Dat moet de aandacht getrokken hebben, aldus ongeveer dr. Kuyper, van een bewoner van een der huizen tegenover Hôtel Métropole op de Place Brouckère. Ik had er geen erg in, dat men mij op zoo’n afstand in mijn kamer op de derde verdieping zou kunnen zien en ik zelf trouwens kon aan den overkant niets bijzonders onderscheiden. Maar de gymnastiekbewegingen schijnen de aandacht getrokken te hebben van dien persoon, die toen de politie is gaan waarschuwen.
Een agent is daarna den directeur van het hotel komen in kennis stellen met hetgeen de politie gerapporteerd was, verzoekende den logeergast te vragen maatregelen te nemen, opdat men hem van buiten af niet meer zou kunnen zien.
Daarmede was de zaak uit, aldus verklaarde dr. Kuyper op onze verdere vragen, ontkennend dat er van een arrestatie en van een verhoor bij de politie sprake zou zijn geweest.
Toch blijft ’t een moeilijk geval, merkte hij daarna op.
Bedoelt u hetgeen te Brussel gebeurd is, was onze vraag.
Daarop antwoordde dr. Kuvper ontkennend, verklarende dat er zich in Brussel niets meer had voorgedaan. Maar de moeilijkheid was de voorgeschreven kuur te blijven voortzetten, ook in zijn woning, zonder dat de omwonenden hem zouden kunnen zien, terwijl hij toch de frissche buitenlucht ruimschoots moet doen toetreden in zijn kamer.
Wie even verder zoekt, kan nog veel meer vinden. Kortom, de versie van Kuyper was vrijwel direct ruimschoots in Nederland beschikbaar en werd ook in belangrijke kranten afgedrukt, en dan ging het echt niet alleen om bladen van zijn eigen richting. Ik merk alleen nog op dat blijkens de Leeuwarder Courant ook bijvoorbeeld de groene Amsterdammer het onder het kopje ‘Fatsoen’ voor Kuyper opnam, zich althans kritisch betoonde over de wijze waarop het nieuws over de ‘naaktloperij’ was gebracht. En dat ook iemand als de sociaaldemocraat F.M. Wibaut de pers, en ook de eigen pers, kapittelde. Deze laatste gegevens heb ik weliswaar indirect en er zou ongewijzigd veel meer te vinden zijn, maar dit lijkt me wel genoeg.
–
Te mooi
Daarmee weten we uiteraard nog niet met zekerheid of er toch niet iets meer aan de hand was dan Kuyper zelf vertelde, maar ik moet zeggen dat zijn eigen versie me in dit geval toch wel als de meest waarschijnlijke voorkomt. Tenzij iemand zich geroepen voelt nog veel meer uit te zoeken en er dan toch nog weer meer bewijzen voor een grond van juistheid van het Reuter(s)-bericht naar boven komen. Een vraag blijft bijvoorbeeld hoe Reuters nieuwsbureau van het voorval afwist. Maar het lijkt niet onwaarschijnlijk dat een politieagent of een hotelmedewerker iets tegen een journalist verteld heeft.
Het zullen vooral de cartoons, die Enne Koops toont, en het lied van Koos Speenhoff zijn geweest die ervoor gezorgd hebben dat dit voorval in ons collectieve geheugen is blijven steken. Het was gewoon te mooi om niet waar te zijn. Dat zal het geweest zijn.
♦
Naschrift (8 mei 2015, 01.25, 01.45, 10.45 uur)
(1) De cartoon door Menno van Meeteren Brouwer heb ik nu toegevoegd. Men begrijpt overigens wel waarom de tekeningen door L.J. Jordaan en Albert Hahn, afgedrukt bij het artikel op Historiek, bekender zijn gebleven.
(2) Verder wijs ik nog op twee (indirecte) berichtjes, in de Nieuwe Tilburgsche Courant van 28 september 1911 en de Leeuwarder Courant van 29 september 1911, waaruit blijkt dat een correspondent van de Haagse krant Het Vaderland in Brussel kennelijk een eigen onderzoek had ingesteld en geen bevestiging van de beweringen van de ‘occasional-correspondent’ van Reuter kon vinden.
(3) Enne Koops heeft in zijn artikel op Historiek nu enkele wijzigingen doorgevoerd. De verwijzing in mijn stuk hierboven, dat ik verder ongewijzigd laat, naar zijn aanhaling van een ‘alternatieve lezing’ enkele weken later in twee buitenlandse periodieken is daarmee nu achterhaald. Lees het stuk van Enno Koops overigens vooral, want het biedt nog veel meer.
♦
(188)
Jan Dirk Snel 