Het aardige, of misschien wel onaardige, van Twitter is dat zo ongeveer alles dat de mensheid vertederend, ontroerend of opmerkenswaard acht, heel wat keren voorbijkomt, tenminste als je maar vaak of lang genoeg kijkt, hetgeen overigens om meerdere redenen niet aan te bevelen valt. Zo kwam er enkele dagen geleden steeds een foto, geplaatst door History in Pictures, een account met 1,59 miljoen volgers, met het bijschrift ‘Unwanted babies for sale in Italy, 1940s‘ voorbij.
–
Context
Er klopte iets niet, dat leek me direct helder. Maar wat precies? Veel mensen vonden trouwens dat er iets niet in de haak was. Zij merkten heel spits op dat ‘à vendre’ toch echt Frans is en dat de foto dus kennelijk eerder in Frankrijk dan in Italië gesitueerd zou moeten zijn – België en Zwitserland zouden dan overigens ook nog in aanmerking komen, benevens destijds Algerije en nog heel wat oorden in de wereld – maar dat leek me toch het punt niet.
Het plaatje als zodanig is onwaarschijnlijk. Een van de twee baby’s trekt weliswaar een benauwd gezicht en huilt kennelijk, slecht gevoed zien de kinderen er niet uit. De dekentjes waarin ze gewikkeld zijn, zien er ook uitstekend uit. En het bordje boven hun hoofd is keurig en ordelijk geschilderd. Een noodsituatie – een welhaast doodgehongerde moeder die haar kinderen ten einde raad te koop aanbiedt – lijkt hier niet waarschijnlijk. Dat is trouwens de logische vervolgvraag: wat speelt er zich net buiten beeld af? Is daar een moeder, een vader, een begeleider aanwezig? We weten het niet.
We kunnen echter wel iets omtrent een context raden. De kinderen hangen aan een kennelijk stevige spijker, of beter pin, in het portaal van wat een kerk lijkt of wat anders een voornaam overheidsgebouw – raadhuis, gerechtsgebouw, zoiets – of het onderkomen van een deftige publieke instelling – weeshuis, wat dan ook – zou kunnen zijn. Zo’n gebouw staat gemeenlijk niet in een achterafsteegje, maar aan een brede, althans voorname straat, waar veel mensen langs komen. En het bordje wijst er ook op dat hier niet iets stiekems plaatsvindt, maar iets dat op algemene aandacht gericht is.
Maar dat kan dus niet. Er is in de afgelopen eeuw heel veel ellende in Europa voorgevallen – in Timothy Snyders Bloodlands las ik dezer dagen zelfs nog hele verhalen over kannibalisme en dan moet ik een groot deel van het boek en dus heel wat dood en ellende nog door – en het is ook niet ondenkbaar dat er wel eens kinderen verkocht zijn, dat gebeurt trouwens nog wel, maar een situatie als deze foto veronderstelt – de openlijke, geregelde verkoop van kinderen aan een voorname straat in, zeg, een Franse stad in de jaren veertig – dat lijkt toch bepaald niet waarschijnlijk. Het kost wat meer woorden en tijd om dat zo beredeneerd op te schrijven, maar het is eigenlijk iets wat je op de eerste blik, in de allereerste seconde al ziet.
–
Saint-Just
Het bleek ook niet moeilijk om uit te vinden hoe het wel zat. En er waren gelukkig nog aardig wat mensen die dat al eerder gezien hadden, al kwam ik daar dan deels pas weer achter toen ik zelf wat meer ging uitzoeken. Allereerst was er in de commentaren (of eigenlijk: meldingen) eronder al iemand, de Britse fotograaf Ravi Juneja, die al binnen vijf minuten (15.33, de foto was om 15.28 uur geplaatst) naar de site Hoax of Fame verwees, en na hem volgden er nog velen. Op die site werd, naar aanleiding van een tweet die weer reageerde op een kennelijk eerdere posting van de foto op een ander vergelijkbaar account, met enkele voorbeelden aangetoond dat er van de omschrijving niets klopte. En met gebruikmaking van de daar vermeldde gegevens wijdde Antonio Rodilla al een blog aan de zaak. Nu ik dat zelf ook doe, heb ik dus echt niet de pretentie dat ik alleen maar nieuwe dingen breng, maar ik kwam al wel vrij snel op het idee om zelf nog eens verder te zoeken naar soortgelijke foto’s. Er zijn er namelijk meer.
De foto die nu de ronde doet, vertoont, ook dat is al uitgezocht, het kenmerk van de Parijse éditeur-photographe A. Saint-Just – A.S. dus – gevestigd (althans in 1913) aan de Rue de Steinkerque 5. Ik plaats er nu vier uit zijn fonds. Een paar dingen vallen dan op. Allereerst dat het kennelijk niet om een buitenopname in een werkelijk portaal gaat, maar om een studiodecor van bordkarton, hout of dergelijk materiaal, of, nog waarschijnlijker, zelfs gewoon om een beschilderd doek. De foto waarop het meisje bij de baby staat, maakt dat naar mijn idee voldoende duidelijk. Ten tweede dat diezelfde kaart gedateerd is op 31 maart 1904, de datum ante quem dus en bovendien een jaartal dat al genoemd werd. Men mag aannemen dat een aantal opnames op dezelfde dag of toch in ieder geval rond hetzelfde jaar gemaakt is. En ten derde valt op dat er ook nog een heel ander decor beschikbaar was, waarbij de baby’s aan een boom hangen. Misschien heeft Saint-Just na gebleken succes na enige tijd nieuwe gemaakt of laten maken; zie ook het kennelijk ondertussen gegroeide haar. (Op de twee kennelijk iets latere foto’s is ook de fleur-de-lys inmiddels aan het kenmerk toegevoegd.)
–
Humoristisch
Maar wat was nu precies de strekking van deze kaarten? Het ging om postkaarten en mensen moesten ze dus kopen. Men moet ze dus vertederend of humoristisch of waarschijnlijk beide tegelijk hebben gevonden. Maar waarom precies? Misschien wordt dat duidelijk als we nog wat meer kaarten bekijken. De heer Saint-Just was namelijk niet de enige die dit thema op de markt bracht. Ook andere firma’s kwamen met kaarten met hetzelfde motief, waarbij ik de verdere datering nu maar in het midden laat. Sommigen lijken van iets latere datum, maar het gaat grofweg toch om dezelfde tijd. Ik geef er hierbij nog vijf (of eigenlijk zes), maar men kan er meer vinden.
Kennelijk gaat het om het een humoristische bedoelde aansporing om tot het stichten van een gezin of gezinsuitbreiding over te gaan, zoiets tenminste. Op één kaart staat ook zoiets – ‘Montez votre famille, voilá des bébés’ – en op ander plaatjes ziet men dus een zusje of een broertje een baby uitzoeken. Ook ziet men op een afbeelding nog kool, waar gelijk bekend de baby’s uit voortkomen. Niet dat ik het helemaal vat, maar men moet de zinspeling leuk en kennelijk ook een beetje dubbelzinnig gevonden hebben. [Toevoeging: zie vooral ook het commentaar van Ineke Evink hieronder.]
–
Goedgelovig
Wat misschien ook wel een beetje grappig is, is hoe zo’n zelfde afbeelding nu dus heel andere reacties, niet van vertedering, maar van afschuw opwekt. Dat ligt natuurlijk ook aan de wijze waarop het plaatje van de twee te koop zijnde baby’s nu in de wereld is gebracht. Kennelijk gebeurde dat op 23 oktober 2013 op de website Vintage Everyday, waarna het plaatje al snel via facebook en andere sociale media verspreid werd. De volgorde kan ook net iets anders geweest zijn; ik ga dat nu niet in detail uitzoeken. In ieder geval ziet men op de aangeduide website dat in de url nog over Italië gesproken wordt, terwijl het bijschrift gewijzigd is in Frankrijk, maar nog steeds met een geheel foutieve duiding -‘Probably from unwed mothers, poverty-stricken families, or prostitutes’ – en datering.
En de vraag blijft hoe het mogelijk is dat zoveel mensen hierin trappen. Wat voor een bizar wereldbeeld heeft men als men echt denkt dat dit een reëel straatbeeld uit Italië of Frankrijk rond 1940 is? Ik bedoel, van alles is natuurlijk denkbaar, je kunt één enkel toevallig gefotografeerd gebeuren nooit helemaal uitsluiten, maar men ziet er nu kennelijk iets iconisch voor een bepaalde tijd in, misschien ook wel voor de ellende van de afgelopen eeuw.
Je zou natuurlijk op kunnen merken dat het laat zien hoe goedgelovig veel mensen vandaag de dag wel niet zijn. Je kunt ze ook alles wijsmaken! Dit kon je ze een ruim eeuw geleden in ieder geval niet diets maken. Maar het is altijd wat gemakkelijk om cultuurpessimistisch het hoofd te schudden. De cultuur is altijd in verval en het onderwijs gaat al 2500 jaar achteruit en dat is deels nog waar ook, omdat het altijd waar is dat het met bepaalde cultuuruitingen slecht gaat en dat kinderen niet meer leren of weten wat voorgaande generaties nog wel wisten. Maar daar staat tegenover dat er ook altijd weer nieuwe levendige uitingen van cultuur zijn en dat kinderen en jeugdigen op eigen initiatief ook allerlei kennis van dingen verzamelen waar oudere generaties geen weet van hebben.
–
Les
Zo zijn mensen op dit punt nu misschien goedgeloviger dan lieden van enkele geslachten voor hen, maar dat heeft er mogelijk ook mee te maken dat ze de lessen uit de verschrikkingen uit de sindsdien verlopen eeuw in hun bewustzijn hebben opgenomen.
♦
Bronnen
O ja, ik heb dit keer geen links naar de bronnen onder de foto’s aangebracht, omdat het me handiger leek lezers de gelegenheid te geven ze in groter formaat te bekijken, als ze erop klikken. Dit soort historische afbeeldingen is bij mijn weten trouwens ook van copyright gevrijwaard. Maar voor wie wil weten waar ik ze vandaan heb, volgen hier de links, niet noodzakelijkerwijs geheel in de volgorde waarin ze hierboven geplaatst zijn: één, twee, drie, vier, vijf, zes, zeven, acht en negen.
♦
Naschrift (15.15 uur)
Ja hoor, naar gewoonte enkele formuleringen na plaatsing bijgeschaafd en in één geval zelfs ‘terugverbeterd’. Ook heb ik nog iets toegevoegd: het ziet er namelijk naar uit dat niet alle foto’s uit de studio van A. Saint-Just van dezelfde dag zijn – zie vooral het kennelijk gegroeide haar (de baby’s, als het dezelfden zijn, zullen dan ook wel gegroeid zijn en daar ziet het wel naar uit) – al zullen ook de latere foto’s niet heel veel later gemaakt zijn. En nogmaals, zie ook de verwijzing in de tekst naar het commentaar van Ineke Evink hieronder.
♦
(147)
Jan Dirk Snel 